Prawidłowo rodzimy się z przezierną soczewką, która może zmętnieć na różnym etapie życia na skutek różnych przyczyn.

1. Zaćma związana z wiekiem, tzw. zaćma starcza - najczęstsza postać zaćmy.

W miarę upływu lat soczewka oka zmienia się w sposób naturalny. Staje się coraz gęstsza, grubsza i coraz mniej elastyczna. To dlatego z wiekiem stopniowo tracimy zdolność akomodacyjną i zaczynamy źle widzieć bliskie przedmioty. Kiedy nasze ręce są już "za krótkie", potrzebujemy okularów do czytania i komfortowej pracy z bliska. Dalsze zmiany występujące z wiekiem prowadzą do coraz większego zagęszczania jądra soczewki, a także odkładania się zmętnień w warstwach korowych. Soczewka zmienia się z przezroczystej w opalizującą a następnie żółtą, w zaawansowanych przypadkach może być ciemno brunatna albo mleczno biała.

Prawie każdy z nas na pewnym etapie życia będzie miał rozwiniętą zaćmę, wciąż jednak nie wiadomo dlaczego u niektórych pojawia się ona wcześniej, a u niektórych później, dlaczego u jednych zaćma jest niewielka i nie wpływa na codzienne funkcjonowanie, a u niektórych rozwija się zaawansowana postać. Na rozwój zaćmy mają wpływ czynniki genetyczne a także środowiskowe. Jednak podstawową przyczyną zaćmy starczej jest wiek.

Dlaczego jeden lekarz stwierdził zaćmę, a drugi powiedział, że nie mam zaćmy i nie muszę się operować.
To częste pytanie zadawane przez pacjentów, którzy w trosce o swój wzrok postanowili zasięgnąć drugiej opinii, a ona zamiast rozjaśnić sytuację, zasiała wątpliwości. Mimo, że pozornie wydaje się, że opinie są sprzeczne, wcale nie musi tak być. Aby to wytłumaczyć, posłużę się analogią - proszę wyobrazić sobie skalę szarości - od białego do czarnego. W którym miejscu zaczyna się szary? Biały kolor to soczewka przezierna, a czarny to zaćma dojrzała. Cała skala szarości odpowiada zmętnieniu soczewki - zaćmie - na różnym etapie zaawansowania. Tak jak każdy patrzący na skalę szarości pokaże inne miejsce, gdzie dla niego kończy się kolor biały a zaczyna szary, tak przy początkowych zmętnieniach soczewki, jeden lekarz opisze je jako "opalizacja", a drugi jako "zaćma początkowa", nie ma ostrej, jednoznacznej granicy, przejście jest płynne i podlega subiektywnej ocenie. Nie ma to jednak praktycznego znaczenia, gdyż jeżeli ostrość wzroku jest dobra i nie występują inne objawy, taką początkową zaćmę tylko się obserwuje - jakkolwiek byśmy tego stanu nie nazwali. Pamiętajmy, że z wiekem niemal u każdego pojawiają się zmętnienia soczewki, czyli zaćma. Rolą lekarza jest ocena jej zaawansowania i ustalenie dalszego postępowania z pacjentem.

2. Zaćma związana z innymi czynnikami

a) zaćma w chorobach ogólnych
Cukrzyca - w przebiegu cukrzycy zachodzą zmiany w soczewce oka spowodowane gromadzeniem się w niej metabolitów glukozy. Może to prowadzić do powstania wady wzroku lub zmiany posiadanej wady wzroku, gdyż soczewka " nabiera "wody i zmienia się jej współczynnik refrakcji. Zmiany te są przejściowe i są związane z poziomem glukozy we krwi. Ponadto w soczewce mogą tworzyć się wakuole, które z czasem mętnieją i powstaje w ten sposób zaćma cukrzycowa. Jest to dość rzadka postać, występująca typowo u młodych pacjentów. 

Natomiast zaćma starcza u chorych na cukrzycę pojawia się wcześniej i rozwija się szybciej niż w zdrowej populacji
Pamiętaj, jeśli chorujesz na cukrzycę, konieczne są regularne wizyty u okulisty, ponieważ choroba ta może powodować poważne powikłania oczne związane z zaburzeniami mikrokrążenia w siatkówce oka, które grożą nieodwracalnym upośledzeniem widzenia.

Zaćma może być także związana z innymi chorobami układowymi, jak np. atopowe zapalenie skóry, czy występujące rzadziej dystrofia miotoniczna i neurofibromatoza typu 2.

b) zaćma wtórna w innych chorobach oka
Zaćma może pojawiać się wtórnie do innych chorób oka, jak np. po przebytym zapaleniu błony naczyniowej, ostrym ataku jaskry, w wysokiej krótkowzroczności.

c) zaćma wywołana przez leki
Długotrwałe stosowanie niektórych leków zwiększa ryzyko rozwoju zaćmy. Na szczególną uwagę zasługują leki z grupy kortykosteroidów. Częstość występowania zaćmy jest związana z dawką i czasem przyjmowania leków sterydowych. Zaćma może rozwinąć się zarówno przy podawaniu sterydów ogólnie jak i miejscowo (np. w postaci kropli do oczu lub aerozoli donosowych). Zaćma związana z przyjmowaniem kortykosteroidów ma charakter zaćmy podtorebkowej tylnej, a więc może rozwinąć się w krótkim czasie i znacznie upośledzić ostrość widzenia (patrz: rodzaje zaćmy ze względu na lokalizację zmian).

d) zaćma pourazowa
Zaćma może powstać w wyniku urazu mechanicznego. Może być to uraz tępy (uderzenie oka, okolicy oczodołu lub głowy), w którym dostarczona energia rozchodzi się w tkankach, w wyniku tego może dojść do zmętnienia soczewki, ale także do uszkodzenia innych struktur oka.
Z jeszcze większym ryzykiem rozwoju zaćmy wiąże się uraz penetrujący, w którym doszło do przebicia gałki ostrym przedmiotem. Soczewka mętnieje także w przypadku jej bezpośredniego uszkodzenia np. przez wewnątrzgałkowe ciało obce.
Zaćma pourazowa może rozwinąć w ciągu kilku godzin, nawet do całkowitego zmętnienia soczewki. Proces mętnienia może trwać też latami.

Uwaga! zaćma pourazowa, w zależności od rodzaju urazu, może występować z innymi uszkodzeniami oka, a technika operacyjna uzależniona jest od rodzaju tych uszkodzeń. W przypadku braku innych uszkodzeń oka, rokowanie jest bardzo dobre. Zawsze jednak konieczna jest dokładna ocena okulistyczna. Chirurgia zaćmy pourazowej może być związana z większym ryzykiem powikłań. Pamiętaj, nawet dawno przebyty uraz oka lub głowy mógł spowodować zerwanie części więzadełek, na których zawieszona jest soczewka (tzw. podwichnięcie soczewki). Aby wykluczyć taki stan często konieczne są dodatkowe badania, których wynik ma wpływ na wybór techniki operacyjnej i/lub rodzaj wszczepianej soczewki wewnątrzgałkowej. Pamiętaj aby przed operacją zaćmy zgłosić swojemu okuliście przebyte urazy!

Nie tylko urazy mechaniczne mogą powodować zaćmę. Zaćma może rozwinąć się także po porażeniu prądem, w wyniku uszkodzenia chemicznego, narażenia na promieniowanie podczerwone, promieniowanie ultrafioletowe, czy jako powikłanie leczenia guzów gałki ocznej promieniowaniem jonizującym.